"Neka Srbi sačuvaju ovaj spomenik! On će naučiti njihovu decu šta vredi nezavisnost jednog naroda, kazujući im po koju su je cenu platili njihovi očevi."Alfons de Lamartin o Ćele kuli, jula 1833.

Blago Srbije – kulturno-istorijska baština, autorke Tamare Ognjenović, na 528 strana sadrži bogato ilustrovane pitkie, zanimljive i informativne tekstove o spomeničkom nasleđu naše zemlje, kulturne mape Srbije, vremeplova u kom će biti prikazani najznačajniji trenuci i kulturnoj istoriji Srbije radi lakše hronološke orijentacije u knjizi i malog rečnika manje poznatih reči i stručnih termina iz istorije umetnosti i arheologije i oko hiljadu sjajnih fotografija građevina, arheoloških nalaza, umetničkih dela, upotrebnih predmeta koji se ne viđaju svakog dana. Knjiga sadrži informacije počev od praistorijskih nalazišta, preko vizantijskih i rimskih gradova, manastira, sve do umetnosti, istorijskih okolnosti i zanimljivosti i velikih otkrića.

 

Lepenski vir

Lepenski Vir je jedno od najvećih i najznačajnijih mezolitskih i neolitskih arheoloških nalazišta. Smešteno je na desnoj obali Dunava u Đerdapskoj klisuri, u Srbiji, u centralnom delu Balkanskog poluostrva. Ovaj lokalitet, koji je ime dobio po dunavskom viru, bio je sedište jedne od najvažnijih i najsloženijih kultura praistorije. Između 1965. i 1970. otkriveno je ribarsko lovačko naselje sa začecima kultivacije i domestifikacije. Tokom iskopavanja otkriveno je sedam sukcesivnih naselja i 136 objekata (kako stambenih, tako i sakralnih) koji su izgrađeni u periodu od oko 6500. do 5500. godine pre naše ere

 

Caričin grad

Na jugu Srbije, na 7 km od Lebana (30km od Leskovca) nalazi se Caričin Grad i leži na blagim padinama koje se spuštaju od planine Radan ka leskovačkoj kotlini. Do Caričinog Grada se dolazi preko sela Prekopčelica, koje i samo ima izuzetno bogatu istoriju. Podigao ga je veliki vizantijski Car Justinijan I (527-565) prema mnogim izvorima u znak zahvalnosti kraju u kome se rodio.

 “Arheološko nalazište iz šestog veka naše ere vezuje se za ime rimskog cara, Justinijana Prvog. Caričin Grad (Ivstiniana Prima) izgradio je u blizini rodnog sela Taurisium, koje je po nekim pretpostavkama današnja Prekopčelica ili Svinjarica, a najverovatnije tvrđava oko koje je 530-535. godine sazidan ovaj grad. O „izgubljenom gradu“ u dolini Puste reke prvi je pisao Mita Rakić, još 1880. godine, nakon svog putovanja po novooslobođenim krajevima 1878. godine” Nikola C. Stanković

U Prekopčelici ne može proći nezapaženo crkva Svetog Nikole, sazidana 1873. godine na temelju jedne još starije pravoslavne svetinje dakle, još u vreme pod Turcima odnosno Arnautima i to kao prizemna građevina. Njen je krov bio od kamenih ploča sve do 1911. godine kada je zamenjen novim. Tada je postavljen i današnji ikonostas. Pored same crkve nalaze se grobovi sveštenika Petra Cvetkovića i njegovog sina Haralampija koje su Bugari zaklali 1915. godine. Trilogija – Prekopčelica i Caričin Grad, autra Nikole Stankvoića, poreklom iz Prekopčelice, će vas bliže upoznati sa Prekopčelicom, Prekopčelčanima i Carčinim Gradom.

Golubački grad ili Golubac

Golubački Grad ili Golubac je srednjovekovna tvrđava, spomenik kulture od izuzetnog značaja  izgrađena najverovatnije u XIV veku. Nalazi se u Nacionalnom parku Đerdap, na desnoj obali Dunava, na samo 20 kilometara od Srebrnog jezera. Smeštena je na visokim liticama, na mestu na kom se reka sužava, na samom ulazu u Đerdapsku klisuru.

Tvrđava je grаđena lepezаsto i  ima nepravilnu osnovu prilagođenu strmom terenu na kojem leži. Deset kula različitog oblika, koje se uzdižu jedna iznad druge, veoma su očuvane i čine Golubac jednim od najslikovitijih mesta na Dunavu. Sa svojim moćnim bedemom, tokom burne istorije,  grad je postao najvažnije utvrđenje na Dunavu i često je menjao gospodare. Njime su vladali Srbi, Mađari, Bugari i Turci.

Za Golubac su vezane mnoge legende, a prema jednoj od njih u glavnoj Šešir kuli, koja dominira gradom, bila je zarobljena vizantijska princeza Jelena. Kako bi ublažila svoju tugu i samoću, princeza je gajila golubove, po čemu je grad kasnije dobio ime. Turisti koji prolaze ovuda, često zastanu da osmotre tvrđavu  koja prosto izranja iz Dunava.

 
Čegar i Ćele-kula

Iako se Čegar i Ćele kula pominju i u knjizi Blago Srbije - kulturno-istorijska baština, ovom prilkom preporučujemo knjigu Čegarski bol, autora Selomira Markovića Seleta – do koje smo došli prošle godine kada smo prilkom obilaska Niša, posetili i spomen kompleks na Čegru, koji Selomir održava uz pomoć svoje porodice. Dočekao nas je Selomirov sin, Srđan. Uz kaficu koju smo popili odmah ispod kule, Srđan nam je objasnio okolnosti koje su pratile bitku kod Čegra, kada je Sinđelić, videvši da je opkoljen i da ne bi pao živ Turcima u ruke, pred sam zalazak sunca, podigao sebe, svoju i tursku vojsku u vazduh, pucajući iz kubure u barutanu. Pokazao nam je crkvicu svete Petke u Donjem  Matejevcu, u kojoj je Sinđelić izvršio poslednju pričest i objasnio šta je bio uzrok nastanka Ćele-kule. Iako Selomir nije profesionalni istoričar, ni pisac, uložio je godine i godine rada a knjižica na 50-ak strana, sadrži poznate i nepoznate činjenice koje je Selomir sakupio o bici na Čegru, Ćele-kuli, okolini, prirodnim fenomenima i legendama.

Sledeći odlomak se odnosi na događaje nakon bitke na Čegru i pogibije Stevana Sinđelića, kada je niški Hušrid-paša shvatio da je u bici pognulo mnogo više Turaka nego Srba.

„...Naredi da se glave poginulih Srba sa Čegra odseku i donesu u Niš. Na Čegar stigoše pašibozluci, leginari, psi rata pa za velikih dvadeset i pet groša po glavi sekoše glave srpskih junaka. Bisagama, džakovima i sapetkama (drvene korpe), konjima ih u Niš preteraše. Gorka istina je sledeća: odmah pohapsiše gde god su našli majstore ćurčije (kožare), pod pretnjom sablje narediše im da glave oderu. Pojedni kožari bli su bičevani jer nisu mogli raditi ovako gnusan posao. Posle obavljenog posla kožari od muke odoše iz Niša ko zna kud. Poče gradnja Ćele-kule... Nekoliko dana kasnije iz Tvrđave donesoše lobanju Sinđelića. Nju malterom zazidaše na vrh kule. Njegova glava kasnije bi skinuta i čuvana kod jedne Niške porodice. Iz razumljivih razloga čuvana je u tajnosti. Kad su za to stvoreni uslovi, njegova lobanja je vraćena.“

 

Manastiri predstavljaju značajane kulturne i duhovne centare. Oni su u prošlosti bili prve škole, stvaraoci i čuvari književne baštine i nadahnuće umetnosti i arhitekture. Kaluđeri su gotovo potpuno sami očuvali književnu baštinu klasičnog i ranog hrišćanskog doba, kopirajući i prepisujući tekstove, čuvajući ih onda kada je kultura gotovo zamrla. Blago Srbije - kulturno-istorijska baština sadrži i podatke o mnogim srpskim Manastirim i crkvama. Knjiga Manastiri Srbije, Zorana Rapajića, je vodič u kojem je obrađeno 150 manastira i sadrži mapu koja će vam pomoći da lakše pronađete neke od njih.

 

Ovčarsko-kablarska klisura

Ovčarsko kablarska klisura jedna je od najlepših klisura u Srbiji i nalazi se na Zapadnoj Moravi, nedaleko od Čačka između planina Ovčara i Kablara. Ona je usečena u planinski masiv sastavljen od škriljaca, ali ima i blage nagibe sa šumovitim zaravnima. Njenoj lepoti doprinose i dva veštčka jezera nastala posle Drugog svetskog rata - hidrocentrala Ovčar Banja i Međuvršje. Od ostalih krajeva Srbije ovu klisuru izdvajaju i njeni mnogobrojni manastiri na levoj i desnoj obali Morave. Retko je gde na tako malom prostoru sagrađeno toliko manastira. Danas ima deset manastira i dva sveta mesta.

Po njima i po samoj prirodi ceo kraj dobio je u narodu ime Srpska Sveta gora.

Izdavajamo manastir Blagoveštenje i crkvu Kađenicu smeštene u blizini hidrocentrale Ovčar Banje.

Manastir Blagoveštenje po natpisu iznad ulaznih vrata na zapadnom zidu crkve, u tremu, kaže da je hram podignut 1602. godine. On glasi: „Izvolenijem oca i pospešenijem sina i svršenijem Svetog duha sazda se sij sveti i božestveni hram Blagoveštenije presvjatija vladičice naše Bogorodice i prisno djeve Marije v vremena teška i nužna, trudom i userdijem igumana kir Nikifora s bratijami i svrši se v leto 7110“ tj 1602. godine. Drugi zapis u crkvi na severnom zidu koji odvaja naos od priprate, obaveštva da je unutrašnjost hrama žiopisana 1632. godine.

Crkva Kađenica je pećina i zbeg-crkva u Srbiji. Do pećine se stiže pešačkom stazom, strmom, sa stepenicama. Na svetilište ukazuje veliki krst ispred pećine. Crkva je dobila ime Kađenica jer se za vreme Hadži Prodanove bune u pećinu sakrio narod od Turaka. Međutim Turci su otkrili zbeg i na ulaz pećine nagomilali grmlje i slamu i zapalili vatru tako da se narod u pećini uguši dimom tj. kadom. 1936. godine su na zalaganje tadašnjeg vladike žičkog Nikolaja Velimirovića, kosti sakupljene i sahranjene u istoj pećini, u dva kamena sarkofaga u oltarskoj apsidi, u kojoj je izrađeno Hristovo raspeće.

 

Fruška gora

Šire područje Fruške gore od davnina je bilo bogato svetilištima, a tokom 16. i 17. veka na ovom prostoru je zabeleženo 35 manastira od kojih danas postoji samo 16 raspoređenih po celoj planini. Od vremena nastanka ovi manastiri nebrojeno puta su pljačkani, rušeni i napuštani, a najozbiljnije su stradali tokom Drugog svetskog rata. Nekoliko manastira je teško oštećeno i tokom NATO bombardovanja 1999. Ova jedinstvena kulturno-istorijska celina utvrđena je za kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju 1990. godine, a predložena je i za upis na listu svetske baštine UNESKO-a.

Podignuti su kao zadužbine srpskih vladarskih porodica, nakon što je, u kasnom srednjem veku pod pritiskom Turaka, težište srpske duhovne i kulturne baštine pomereno na sever.  

Po istorijsko-kulturnoj ulozi, po bogatstvu riznice manastira, čuvenom ikonostasu i živopisu, i drugim relikvijama, manastir Krušedol je jedan od najznačajnijih Fruškogorskih manastira. Osnovao ga je despot Đorđe Branković (u monaštvu nazvan sveti Maksim) sa svojom majkom Angelinom, uz pomoć vlaškog vojvode Jovana Njagoja, između 1509. i 1516. Neki istraživači smatraju da se na tom mestu nalazilo svetilište stare slovenske vere.

 

Etno selo „Staro selo“ – Sirogojno

Još jedan od bitinih činilaca kulturno-istorijskih lepota Srbije su svakako etno sela.

Najpoznatije je Sirogojno u kojem se nalazi "Staro selo"  - muzej na otvorenom u kojem se prikazuje arhitektura, unutrašnje uređenje zgrada, način privređivanja i organizacija porodičnog života ljudi brdsko-planinskih predela na Zlatiboru, koji je deo jugozapadne Srbije kao i prostranih šumovitih predela dinarske oblasti. U Starom selu sabrani su mnogi vredni i autentični uzorci seoske arhitekture zlatiborskog kraja - brvnare, prateći objekti i pokućstvo.

 

Rajačke pimnice

Na krajnjem istoku Srbije, dvadesetak kilometara južno od Negotina, leže nadaleko čuvene Rajačke Pimnice. Na području Negotinske krajine, poznate po bogatim vinogradima iz drevnih rimskih vremena, seosko stanovništvo je, baveći se vekovima vinogradarstvom, osnivalo posebna naselja u blizini svojih stalnih prebivališta. Naselja su dobila naziv "pivnice" ili "pimnice", kako vinske podrume naziva lokalno stanovništvo u negotinskom kraju.

Rajačke pimnice predstavljaju skup vinskih podruma, koji pripadaju selu Rajac, smeštenom 2 km zapadno, na vrhu Belog Brega, brežuljku pored Timoka,  okruženog vinogradima i vinogorjem. Formirane su kao zbijena grupacija 270 pimnica oko centralnog trga sa česmom. Od trga se prostiru krivudave ulice sa manjim trgovima. Pivnice su građene od kamena, pokrivene ćeramidom i delimično su ukopane. Najstarije podrume, kao i obližnje nadgrobne spomenike, klesali su majstori sa juga, od kojih je jedan potpisan kao “majstor Kosta iz Maćedonije”.

Više o etno selima Srbije i Rajačkim pimnicama možete saznaiti iz knjige Uzduž i popreko – Turistički vodič i spomenar Srbije, Ivana Kriveca.

Sledeće nedelje čitajte o putevima vina, spomenicima kulture i ostalom blagu Vojvodine.