Ove godine se obeležava 25 godina od smrti jednog od najboljih pisaca prošlog veka: Srbina Danila Kiša, rođenog u bivšoj Jugoslaviji 1935, umrlog u Parizu 1989. Sin jednog Mađara jevrejskog porekla i jedne pravoslavne Crnogorke, Kiš je pripovedao (pisao) kao retko ko, sa izuzetno visokim literarlnim kvalitetom, o dvostrukoj tragičnoj ubilačkoj tiraniji - nacističkoj i komunističkoj - koje su pretvorile u prah u 20. veku ne samo živote miliona ljudskih bića već takođe i humanitarne ideje jedne civilizovane Evrope.

 

Jedan od njegovih najžešćih branilaca, Suzan Zontag, posvetila mu je sledeće reči:
“Smrt Danila Kiša 15. oktobra 1989 u 54. godini prekinula je na žalostan način jednog od najvažnijih literarnih dnevničara u drugoj polovini 20. veka. Godina u kojoj je umro bila je “annus mirabilis” u kojoj se u Centralnoj Evropi likvidirao totalitarni režim u sovjetskom stilu. Utešno je misliti da je umro okkružen samo dobrim vestima.”

 

Kada Zontag kaže “samo” misli da Kiš, vatreni protivnik “nacionalističkih ništavnosti”, nije imao vremena (doživeo) da vidi “rušenje multikonfesionalne i multinacionalne države čiji je građanin jednom bio”. Takođe, nije prisustvovao onome što se desilo posle. Rat, koncentracioni logori i furiozni nacionalizmi koji su uništili Jugoslaviju i učinili da se ponovo pojavi Evropa varvarstva i terora.

Revolucija koju je Danilo Kiš doneo u literaturu Centralne Evrope jednaka je onoj koju je prouzrokovao Džejms Džojs u anglo-saksonskoj, Kafka u germanskom ambijentu i Bruno Šulc u poljskoj književnosti. Kiš je to uradio iz jednog malog provincijskog grada, Drohobic, danas na teritoriji Ukrajine.

 

Često je dovođen u vezu sa Borhesom, posebno zahvaljujući izjavama u kojima je otkriva “literarnu geneologiju” sa kojom se osećao blizak, ali razlike sa velikim argentinskim piscem bile su nesumnjivo velike iako su “oficijelni pisci” Titovog režima pokušavali da ga napadaju koristeći paralaleizam sa Borhesom. Bio je manje zainteresovan za metafizičke fenomene nego Borhes i mnogo više za teme iz istorije i politike. Njegovo divljenje prema Borhesu bilo je ogromno, isto kao i prema Musilu, Nabokovu ili Gombroviču, autorima koji su mu pomogli kada je počeo egzil u Francuskoj.

 

Rođen u jednom malom gradu u Srbiji, Subotici, između Budimpešte i Beograda, Danilo Kiš je sa 7 godina prisustvovao masovnom ubistvu Jevreja i Srba od strane mađarskih fašista u Novom Sadu gde se familija preselila. Njegov otac se spasio, ali je 1944. bio deportovan i ubijen u Aušvicu. Prisustvo “imaginarnog oca” nestalog u detinjstvu dominira u najvećem delu njegovih knjiga, kao u “Porodičnom ciklusu” (1965-1972).

 

To su činjenice koje, iz mašte i sa nekim imaginarnim ličnostima, opisuje u svom drugom sjajnom romanu “Psalm 44” koji se sada pojavljuje i u našoj zemlji u izdanju kuće “Akantilado” koja je izdala i druga njegova dela. U romanu jedna familija koju čine mlada Marija, lekar Jevrejin Jakob koji u Aušvicu radi sa Mengeleom zvanim “doktor Niče”, i njihova beba pokušavaju da pobegnu iz logora dok se iz daljine čuju ruski topovi. Kiš je roman napisao sa 25 godina. Na polovini knjige opisuje divljačko masovno ubistvo nezaštićenih staraca, žena i dece na obabili Dunava što je, verovatno, rezultat onoga što je video i što su mu pričali.

 

Kada je već bio objavio nekoliko maestralnih dela - ”Bašta i pepeo”, “Peščanik” - i nekoliko godina pre nego šte će objaviti svoju famoznu “Enciklopediju mrtvih”, Danilo Kiš je 1976. objavio impresivnu i nezaobilaznu novelu “Grobnica za Borisa Davidoviča” o staljinističkim procesima 30-tih godina u Moskvi. Knjiga nije potresla samo čitaoce u njegovoj zemlji, nego i sve oni koji su tada živeli pod sovjetskim jarmom. Uz pomoć dokumenata dobijenih iz različitih izvora i svedoka, opisao je profile sedam fanatičnih komunista koji su bili masakrirani od doktrine koju su branili. Kišova knjiga bila je puna “profesionalnih revolucionara” i ideologija svake vrste. Kriminalci su završili kao žrtve terora koji su sami proizveli. Nakon što su torturisani bili su streljani, iako su na montiranim suđenjima priznali izmišljene delikte o “anti-sovjetskoj sabotaži”.

 

Knjiga je izazvala veliki nemir i Kiš je odlučio da ode u Pariz. To je bio rezultat orkestrirane kampanje koja je trajala mesecima i koju su počeli “lovački psi” režima. Izmišljeni su svakojaki razlozi i uvrede, čak i optužba za plagijat. Kiš se u delu “Čas anatomije” 1978. branio od “inkvizitora iz beogradske Koze Nostre” pišući da je reč o “lovu na veštice”. Inkvizitori su bili “zvanični pisci”, podržavani od države, oni koji su živeli od dotacija, državne službe i pomoći.

Preuzeto sa Blic.rs

 

		>